Άννα Πολυβίου
Σε έναν κόσμο που παρακολουθεί όλο και πιο εντατικά τις τεχνολογικές εξελίξεις και τη διαστημική δραστηριότητα, υπάρχουν ακόμη σημεία στον χάρτη που παραμένουν ελάχιστα γνωστά στο ευρύ κοινό, παρότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο τεχνολογικό αποτύπωμα, ακόμη κι αν δεν το γνωρίζουμε.
Ένα τέτοιο σημείο είναι το λεγόμενο Σημείο Νέμο, μια απομονωμένη θαλάσσια περιοχή του Νότιου Ειρηνικού Ωκεανού, η οποία έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ως το κύριο «νεκροταφείο» των διαστημοπλοίων που αποσύρονται από την τροχιά της Γης.
Γεωγραφικά, το Σημείο Νέμο είναι το πιο απομονωμένο σημείο των ωκεανών, διαφορετικά γνωστό και ως «Ωκεάνιο Πόλος Απροσβασιμότητας». Για να καταλάβετε πόσο απομακρυσμένο είναι αυτό το μέρος, φανταστείτε ότι η κοντινή ανθρώπινη παρουσία εντοπίζεται στο διάστημα, αφού βρίσκεται περίπου 2.700 χιλιόμετρα μακριά από την πλησιέστερη ξηρά, και θεωρείται το πλέον απρόσιτο σημείο της γης. Κι όμως, παρ’ όλη την απομόνωσή του, έχει κεντρικό ρόλο σε μια πολύ σημαντική υπόθεση: την απόσυρση των διαστημικών σκαφών.
Η ονομασία του προέρχεται από τον φανταστικό καπετάνιο Νέμο του Ιουλίου Βερν. Δεν πρόκειται για μια τυχαία επιλογή, αφού συμβολίζει ακριβώς αυτήν τη μοναχικότητα και την απομόνωση. Παρά την απουσία ανθρώπινης ζωής, το Σημείο Νέμο αποτελεί έναν ιδιαίτερο κόμβο της σύγχρονης τεχνολογικής ιστορίας, καθώς εκατοντάδες διαστημικά αντικείμενα έχουν οδηγηθεί εκεί για την τελική τους κατάληξη ή αλλιώς… ταφής.
Γιατί το Σημείο Νέμο έγινε το διαστημικό «νεκροταφείο»
Η επιλογή του συγκεκριμένου σημείου δεν έγινε τυχαία. Το Σημείο Νέμο προσφέρει μια σειρά από πρακτικά πλεονεκτήματα όταν πρόκειται για την ελεγχόμενη καταστροφή αντικειμένων που επανεισέρχονται στην ατμόσφαιρα. Αρχικά, η γεωγραφική του απομόνωση μειώνει σχεδόν στο μηδέν την πιθανότητα πρόκλησης ζημιών σε ανθρώπινες υποδομές ή απώλειας ζωών. Δεύτερον, το γεγονός ότι πρόκειται για μία από τις λιγότερο βιοποικιλόμορφες περιοχές του πλανήτη -εξαιτίας των ρευμάτων και της απουσίας θρεπτικών ουσιών- καθιστά το περιβάλλον λιγότερο ευάλωτο σε επιπτώσεις από την παρουσία μεταλλικών ή συνθετικών υπολειμμάτων.
Η διαδικασία είναι συνήθως ελεγχόμενη: τα διαστημικά σκάφη κατευθύνονται προς την ατμόσφαιρα της γης σε τροχιές που τους επιτρέπουν να καούν εν μέρει κατά την επανείσοδό τους και να καταλήξουν στον βυθό του Ειρηνικού. Παρότι το μεγαλύτερο μέρος τους καταστρέφεται από την τριβή, κάποια βαριά εξαρτήματα ενδέχεται να επιβιώσουν και να φτάσουν στον πυθμένα της θάλασσας.
Διαστημικές αποστολές που κατέληξαν εκεί
Ανάμεσα στις πιο γνωστές διαστημικές αποστολές που κατέληξαν στο βυθό του Σημείου Νέμο βρίσκεται ο σοβιετικός σταθμός Mir, ο οποίος το 2001 οδηγήθηκε ελεγχόμενα στην περιοχή, ολοκληρώνοντας έναν κύκλο 15 ετών σε τροχιά. Ο σταθμός, με συνολικό βάρος άνω των 120 τόνων, που αποτέλεσε και ένα από τα μεγαλύτερα τεχνητά αντικείμενα που καταστράφηκαν σε τέτοιο πλαίσιο, είχε προσφέρει μια περίοδο τεχνολογικής υπεροχής και διεθνούς συνεργασίας.
Φωτογραφία από την επανείσοδο του διαστημικού σταθμού Mir στην ατμόσφαιρα της γης.
Πολλά μη επανδρωμένα σκάφη Progress της Ρωσίας, τα οποία εξυπηρετούσαν τον ανεφοδιασμό του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, επιστρέφουν σχεδόν σε ρυθμό ρουτίνας στο σημείο αυτό. Τα σκάφη ATV της ESA (European Space Agency), με τελευταίο το Georges Lemaître, επίσης κατευθύνθηκαν εκεί με προγραμματισμένη επανείσοδο.
Στην περίπτωση της Κίνας, το διαστημικό εργαστήριο Tiangong-1 αρχικά σχεδιαζόταν να καταλήξει στο Σημείο Νέμο. Ωστόσο, λόγω απώλειας ελέγχου, η είσοδός του στην ατμόσφαιρα έγινε ανεξέλεγκτα το 2018, επιβεβαιώνοντας πόσο σημαντική είναι η δυνατότητα καθοδηγούμενης καταστροφής.
Συνολικά, περισσότερα από 260 τεχνητά αντικείμενα έχουν οδηγηθεί στη συγκεκριμένη περιοχή, καθιστώντας τον βυθό της ένα «άτυπο αρχείο» της ανθρώπινης παρουσίας στο διάστημα.
Vendée Globe: Ο πιο επικίνδυνος αγώνας ιστιοπλοΐας
Αξιοσημείωτη είναι και η σχέση του Σημείου Νέμο με τον διεθνή αγώνα Vendée Globe, τον πιο δύσκολο και απομονωμένο αγώνα ιστιοπλοΐας στον κόσμο, γνωστός και ως το «Έβερεστ της θάλασσας».
Ο αγώνας Vendée Globe δεν είναι ένα ακόμη αγώνας ιστιοπλοΐας - είναι ένα τεστ ανθρώπινης αντοχής, ψυχικής δύναμης και απόλυτης απομόνωσης. Κάθε τέσσερα χρόνια, οι συμμετέχοντες επιχειρούν να διαπλεύσουν τον πλανήτη χωρίς ενδιάμεσες στάσεις και χωρίς εξωτερική βοήθεια. Κατά την πορεία τους στον Νότιο Ειρηνικό, περνούν σε απόσταση αναπνοής από το Σημείο Νέμο – ένα σημείο που, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, υπογραμμίζει την απόλυτη απομόνωση. Πολλοί ιστιοπλόοι περιγράφουν αυτή την περιοχή ως ψυχολογικά φορτισμένη, καθώς είναι το σημείο όπου, σε περίπτωση ατυχήματος, η πιο κοντινή «βοήθεια» δεν είναι άλλη από τους αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, τονίζοντας το αίσθημα της ανθρώπινης μικρότητας απέναντι στις δυνάμεις της φύσης και της τεχνολογίας.
Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες και ο διάλογος που ανοίγει
Το Σημείο Νέμο, αν και αθέατο στις περισσότερες παγκόσμιες συζητήσεις, ενσαρκώνει μια σημαντική πλευρά της σύγχρονης εποχής: τη σύγκρουση ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και την περιβαλλοντική διαχείριση.
Παρότι οι επιστήμονες συμφωνούν πως η χρήση του Σημείου Νέμο ως νεκροταφείο διαστημοπλοίων είναι σχετικά ασφαλής, ο διάλογος για τις μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις έχει ήδη ξεκινήσει. Η συσσώρευση μεταλλικών και συνθετικών υλικών στο θαλάσσιο πυθμένα, ακόμη και σε περιοχές με περιορισμένη βιοποικιλότητα, προκαλεί ανησυχία ως προς την επιρροή τους στους ωκεάνιους οικοσυστήματος και στη χημική σύσταση των νερών.
Ορισμένοι επιστήμονες προειδοποιούν πως με την αυξανόμενη εμπορευματοποίηση του διαστήματος και την εκτόξευση όλο και περισσότερων αντικειμένων, η ανάγκη για συστηματική και διαφανή διαχείριση του «διαστημικού απορρίμματος» θα γίνει επιτακτική. Ίσως το Σημείο Νέμο να αποτελέσει στο μέλλον όχι μόνο τόπο απόθεσης, αλλά και σύμβολο της ανάγκης για υπεύθυνη τεχνολογική πρόοδο.
Το Σημείο Νέμο, σιωπηλός παρατηρητής της τεχνολογικής μας εξέλιξης, δεν είναι απλώς ένας τόπος. Είναι ένα σύμβολο του πώς διαχειριζόμαστε την πρόοδο – και το τίμημα που ενδέχεται να πληρώσει ο πλανήτης μας στο όνομά της.
