Μαρία Καραμάνου
Η πτηνοπαρατήρηση ή αλλιώς birdwatching είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά χόμπι για όσους αγαπούν τη φύση. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κύπρος συγκαταλέγεται στους πιο περιζήτητους προορισμούς παγκοσμίως για πτηνοπαρατηρητές. Η γεωγραφική θέση του νησιού, ακριβώς στον μεταναστευτικό διάδρομο ανάμεσα σε Ευρώπη, Αφρική και Ευρασία, σε συνδυασμό με τη μοναδική ποικιλία βιοτόπων από τις αλυκές και τους υγρότοπους, μέχρι τα δάση του Τροόδους καθιστούν την Κύπρο «ένα σταυροδρόμι ζωής για χιλιάδες πουλιά που ταξιδεύουν κάθε άνοιξη και φθινόπωρο».
Μιλήσαμε με την ομάδα του BirdLife Cyprus, τον πιο δραστήριο μη-κυβερνητικό οργανισμό για την προστασία των πουλιών στο νησί, που μας εξήγησε γιατί η πτηνοπαρατήρηση έχει τόσο ενδιαφέρον εδώ, ποιες είναι οι καλύτερες τοποθεσίες, αλλά και πώς μπορεί να ξεκινήσει κανείς.
Όπως μας τόνισαν: «Η Κύπρος φιλοξενεί πάνω από 400 είδη πουλιών, από τα οποία περίπου 50 είναι μόνιμοι κάτοικοι. Τα υπόλοιπα είναι μεταναστευτικά και καταγράφονται τακτικά κατά τις μεγάλες αποδημίες της άνοιξης και του φθινοπώρου. Το νησί φιλοξενεί επίσης τρία ενδημικά είδη, τη Σκαλιφούρτα, τον Τρυπομάζη και το κυπριακό Θουπί, που μπορείς να δεις μόνο εδώ». Επιπλέον, υπάρχουν τρία ενδημικά υποείδη, η Κίσσα, ο Πέμπετσος και ο Τρυποβάτης, που συναντώνται κυρίως στα δάση της οροσειράς του Τροόδους. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι παθιασμένοι πτηνοπαρατηρητές ταξιδεύουν από όλο τον κόσμο στην Κύπρο για να δουν από κοντά αυτά τα μοναδικά είδη.
Η δράση γύρω από την πτηνοπαρατήρηση στην Κύπρο δεν είναι τυχαία, καθώς πίσω της βρίσκεται το BirdLife Cyprus, ο πιο δραστήριος μη-κυβερνητικός οργανισμός για την προστασία της φύσης στο νησί. Όπως μας ανέφεραν, η οργάνωση ιδρύθηκε το 2003, με ρίζες ήδη από τη δεκαετία του ’60, μέσα από τη συνένωση δύο παλαιότερων οργανώσεων που είχαν κοινό όραμα: «την προστασία των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους». Σήμερα, το BirdLife Cyprus αποτελεί τον εθνικό εταίρο του BirdLife International, της παγκόσμιας ομπρέλας οργανώσεων για τη διατήρηση της φύσης.
«Στόχος μας είναι η προστασία των άγριων πουλιών της Κύπρου, των οικοτόπων τους και της βιοποικιλότητας γενικότερα», τονίζουν. Κι αυτό επιτυγχάνεται μέσα από δράσεις παρακολούθησης, διατήρησης και εκπαίδευσης, αλλά και μέσω της ανάπτυξης της εκτίμησης των ανθρώπων προς τη φύση.
Οι δράσεις του BirdLife Cyprus και οι «χρυσοί» προορισμοί για πτηνοπαρατήρηση
Το BirdLife Cyprus δρα σε πολλά μέτωπα ταυτόχρονα. «Μέσα από συστηματικά προγράμματα παρακολούθησης καταγράφουμε τις τάσεις στους πληθυσμούς των πουλιών, από τα πιο κοινά είδη μέχρι τα πιο απειλούμενα αρπακτικά», μας εξηγούν. Τα πουλιά, άλλωστε, αποτελούν βασικούς δείκτες της υγείας των οικοσυστημάτων και η μελέτη τους βοηθά να σχεδιάζονται στοχευμένες και βιώσιμες δράσεις διατήρησης.
Η δράση τους όμως δεν περιορίζεται στην παρακολούθηση. Σε θεσμικό επίπεδο, ασκούν πολιτική πίεση για την προστασία των περιοχών Natura 2000 και την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Παράλληλα, υλοποίησαν έργα αποκατάστασης κρίσιμων βιοτόπων, όπως το Λιβάδι Ακρωτηρίου και η Λίμνη Ορόκλινης, ενώ με το πρόγραμμα «Ζωή με τους Γύπες» δόθηκε μάχη για να σωθεί ο Γύπας Πυρόχρους από την εξαφάνιση.
«Επενδύουμε πολύ στην εκπαίδευση των νεότερων γενιών, αλλά και στην ευαισθητοποίηση του κοινού. Με σχολικά προγράμματα, εξορμήσεις στη φύση και δράσεις θέλουμε να καλλιεργήσουμε σεβασμό και αγάπη για τη φύση», λένε χαρακτηριστικά. Στο ίδιο πνεύμα, ενθαρρύνουν βιώσιμες πρακτικές, όπως η χρήση του Ανθρωποπουλλιού στη γεωργία, που λειτουργεί ως φυσικός ελεγκτής των τρωκτικών, μειώνοντας την ανάγκη για επικίνδυνες χημικές ουσίες. Έτσι, η δράση του οργανισμού «απλώνεται από τα κέντρα λήψης αποφάσεων μέχρι το πεδίο, με κοινό παρονομαστή τη διατήρηση της φύσης στην Κύπρο».
Όσο για τα καλύτερα σημεία για να απολαύσει κανείς την πτηνοπαρατήρηση, η Κύπρος προσφέρει έναν πραγματικό θησαυρό τοπίων. «Η αλήθεια είναι πως μπορείς να δεις πουλιά σχεδόν παντού στο νησί, αλλά κάποιες περιοχές έχουν ιδιαίτερη σημασία», μας επισημαίνουν. Στη λίστα αυτή ξεχωρίζουν η χερσόνησος του Ακάμα, το Ακρωτήρι, η Καραπασία και το Κάβο Γκρέκο, που αποτελούν σημεία διέλευσης για πολυάριθμα μεταναστευτικά είδη.
Εξίσου σημαντικοί είναι οι υγρότοποι, όπως οι Αλυκές Λάρνακας και Ακρωτηρίου, η Λίμνη Ορόκλινης και η Λίμνη Παραλιμνίου, που τον χειμώνα γεμίζουν με χιλιάδες υδρόβια πουλιά. «Ακόμη και μια απλή βόλτα στην ακτή, από τον Ακάμα μέχρι το Κάβο Γκρέκο, μπορεί να σου χαρίσει απρόσμενες συναντήσεις με φτερωτούς ταξιδιώτες. Κι αυτό είναι που κάνει την πτηνοπαρατήρηση στην Κύπρο τόσο συναρπαστική», τονίζουν οι άνθρωποι του BirdLife Cyprus.
Πώς να ξεκινήσεις πτηνοπαρατήρηση στην Κύπρο και τι προσφέρει το BirdLife Cyprus
Το BirdLife Cyprus έχει στόχο να κάνει την πτηνοπαρατήρηση «προσιτή και απολαυστική για όλους». Όπως μας εξηγούν, κάθε Σάββατο πρωί οργανώνονται οι καθιερωμένες εξορμήσεις πεδίου (field trips) σε σημεία με πλούσια ορνιθοπανίδα σε όλο το νησί. Η συμμετοχή κοστίζει μόλις 10 ευρώ για μη μέλη, ενώ για τα μέλη και τα παιδιά είναι δωρεάν. Το πλήρες πρόγραμμα αναρτάται στην ιστοσελίδα τους, ώστε ο καθένας να μπορεί να προγραμματίσει τη δική του εξόρμηση. (Δείτε το πρόγραμμα των εξορμήσεων εδώ)
Παράλληλα, η οργάνωση προωθεί την Κύπρο ως διεθνή προορισμό για birdwatching, προσφέροντας εξατομικευμένες ξεναγήσεις (guided bird tours). Πρόκειται για ολοήμερες εξορμήσεις στη φύση που απευθύνονται κυρίως σε επισκέπτες και τουρίστες που θέλουν να ζήσουν μια πιο προσωπική εμπειρία παρατήρησης. (Βρείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ)
Για όσους θέλουν να προχωρήσουν πιο βαθιά στο χόμπι, υπάρχει το Bird ID course, ένα ολοκληρωμένο εξάμηνο πρόγραμμα με 22 διαδικτυακά μαθήματα και 14 εξορμήσεις πεδίου, όπου οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να αναγνωρίζουν πάνω από 200 είδη πουλιών. «Είναι μια μοναδική ευκαιρία για να αποκτήσει κανείς ουσιαστική γνώση και εμπειρία, συνδυάζοντας θεωρία και πράξη», τονίζουν. (Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα εδώ)
Επιπλέον, στην ιστοσελίδα του BirdLife Cyprus υπάρχει πλούσιο υλικό, διαδικτυακός οδηγός αναγνώρισης των πιο κοινών πουλιών, άρθρα, κώδικες καλής πρακτικής και πληροφορίες για αρχάριους αλλά και πιο προχωρημένους. Έτσι, όπως μας λένε, «όποιος θέλει να ξεκινήσει ή να εξελίξει το χόμπι του έχει πάντα μια πλούσια πηγή γνώσης και μπόλικες ευκαιρίες για εξορμήσεις στη φύση».
Όσο για τον εξοπλισμό, η οργάνωση τονίζει ότι η πτηνοπαρατήρηση είναι ένα από τα πιο προσιτά χόμπι στη φύση: «Μπορείς να ξεκινήσεις χωρίς τίποτα, απλώς παρατηρώντας και ακούγοντας τα πουλιά γύρω σου. Η πρόκληση της αναγνώρισης είναι κομμάτι της γοητείας».
Φυσικά, για όσους θέλουν να το πάνε ένα βήμα παραπέρα, ένα ζευγάρι κιάλια ή ένα τηλεσκόπιο μπορούν να απογειώσουν την εμπειρία, ενώ ένας καλός οδηγός αναγνώρισης πουλιών είναι απαραίτητος. Για την Κύπρο, συστήνεται ιδιαίτερα το βιβλίο ''Τα πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης'', καθώς περιλαμβάνει όλα τα ενδημικά είδη και υποείδη του νησιού. (Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για το πώς να ξεκινήσετε την πτηνοπαρατήρηση εδώ)
Η καλύτερη εποχή για πτηνοπαρατήρηση στην Κύπρο και πόσα είδη πουλιών φιλοξενούνται στο νησί
Σύμφωνα με το BirdLife Cyprus, η πτηνοπαρατήρηση στο νησί είναι απολαυστική σχεδόν όλο τον χρόνο, με εξαίρεση το καλοκαίρι όπου «η ζέστη περιορίζει τη δραστηριότητα των πουλιών». Η άνοιξη και το φθινόπωρο είναι οι δύο πιο συναρπαστικές περίοδοι, καθώς η μετανάστευση βρίσκεται στο αποκορύφωμά της και μπορεί κανείς να παρατηρήσει τεράστια ποικιλία ειδών που περνούν από την Κύπρο. Όπως σημειώνουν, όμως, και ο χειμώνας έχει τη δική του μαγεία: «Με τις πρώτες βροχές οι υγρότοποι ζωντανεύουν ξανά, προσελκύοντας φλαμίνγκο και πλήθος άλλων υδρόβιων ειδών που βρίσκουν στην Κύπρο ένα ασφαλές καταφύγιο για να αποφύγουν τον σκληρό χειμώνα της βόρειας Ευρώπης».
Όσον αφορά τον πλούτο της ορνιθοπανίδας, τα στοιχεία εντυπωσιάζουν, πάνω από 400 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στην Κύπρο. Από αυτά, περίπου 50 είναι μόνιμοι κάτοικοι, που παραμένουν στο νησί καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα υπόλοιπα είναι μεταναστευτικά, γύρω στα 280 είδη καταγράφονται τακτικά είτε ως περαστικά, είτε ως χειμερινοί επισκέπτες, είτε ως φωλεάζοντα. Αυτός ο πλούτος καθιστά την Κύπρο «έναν από τους πιο συναρπαστικούς προορισμούς για birdwatching στη Μεσόγειο», όπως τονίζουν οι ειδικοί.
