Πάρις Δημητριάδης
Το 1940 το Ινστιτούτο «Franklin» στις ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι την επόμενη μέρα θα ερχόταν το τέλος του κόσμου και σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού αυτό έγινε πιστευτό και ακολούθησε πανικός. Tο 1955 το υπουργείο Πολιτισμού στην Ελλάδα ανακοίνωσε πως βρήκε τον τάφο του Σωκράτη, μαζί κιόλας με το περίφημο κώνειο, κάπου στην περιοχή της Ακρόπολης. Το 1962, στη Σουηδία αυτή τη φορά, οι τηλεθεατές ενημερώθηκαν ότι θα μπορούσαν από την επόμενη μέρα να βλέπουν πια τηλεόραση έγχρωμα απλώς τοποθετώντας ένα… κομμάτι καλσόν μπροστά στην οθόνη τους. Και το 1992 ένας χαρισματικός μίμος υποδυόμενος τον 79χρονο τότε Ρίτσαρντ Νίξον είπε σε αμερικανικό ραδιοφωνικό σταθμό ότι ο Νίξον θα ήταν υποψήφιος για την προεδρία την ΗΠΑ.
Το κοινό μεταξύ όλων αυτών των αλλοπρόσαλλων, επικών και επιτηδευμένα ψεύτικων ιστοριών είναι ότι όλες κυκλοφόρησαν Πρωταπριλιά. Γιατί όμως λέμε ψέματα την πρώτη μέρα του Απρίλη και από πού προέρχεται το bizarre και σατιρικό αυτό έθιμο που έχει μάλιστα απήχηση σε πολλές και διαφορετικές χώρες της υφηλίου;
Σύμφωνα με μια δημοφιλή πρώτη εκδοχή, το έθιμο της Πρωταπριλιάς έχει ξεκινήσει από τους αρχαίους Κέλτες, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με το ψάρεμα. Το ψάρεμα ξεκινούσε την 1η Απριλίου, εποχή πολύ δύσκολη για να πιαστούν ψάρια, με αποτέλεσμα οι Κέλτες ψαράδες να λένε ψέματα ο ένας στον άλλον σχετικά με τη ψαριά που έπιασαν, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί σαν έθιμο.
Μια άλλη γνωστή εκδοχή στην οποία γίνεται τακτικά επίκληση έχει να κάνει με την… πρωτοχρονιά των Γάλλων, η οποία μέχρι το 1564 ήταν την 1η Απριλίου. Πράγμα που άλλαξε την άνοδο στο θρόνο του Καρόλου Θ’, ο οποίος μετέφερε την αλλαγή του χρόνου στην 1η Ιανουαρίου, όπως δηλαδή τη γνωρίζουμε και τη γιορτάζουμε στην εποχή μας. Η αλλαγή αυτή δεν φαίνεται να έγινε όμως εύκολα αποδεκτή από σημαντική μερίδα του γαλλικού λαού, που επέμενε να γιορτάζει την πρωτοχρονιά του Πρωταπριλιά. Η ανταλλαγή κάλπικων δώρων εκείνη τη μέρα για σκοπούς πειράγματος και κοροϊδίας φέρεται να μετέτρεψε σταδιακά την πλάκα και τον χαβαλέ σε έθιμο που άντεξε στους αιώνες.
Το πρωταπριλιάτικο ψέμα ως έθιμο στηρίζεται κιόλας συχνά στη δοξασία ότι όποιος κοροϊδέψει τον άλλον θα έχει καλή τύχη ενώ ταυτοχρόνως δεν είναι λίγοι όσοι αποδίδουν την ύπαρξή της πρωταπριλιάς στη γιορτή της «Κοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής θεάς Απριλίου Αφροδίτης (Venus Aphrodite) που έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτοχρόνως με την απελευθέρωση της φύσης.
Στον ευρύτερο ελληνόφωνο χώρο το έθιμο εκτιμάται ότι άρχισε να διαδίδεται την εποχή των Σταυροφοριών. Όπως θα ανέμενε κανείς και όπως συνέβη σχεδον παντού όπου διαδόθηκε, το πρωταπριλιάτικο ψέμα αναπροσαρμόστηκε σε τοπικές παραδόσεις διατηρώντας ωστόσο κυρίαρχο το έθιμο του πειράγματος και της κοροϊδίας. Για πολλά μάλιστα χρόνια οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι το ψέμα της Πρωταπριλιάς ήταν ένα «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.
Η συνήθεια να λένε οι άνθρωποι ψέματα, υποστηρίζει ένας άλλος Έλληνας λαογράφος, ο Γεώργιος Μέγας, αποτελεί έναν τυπικό μηχανισμό «στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις».
Γενικώς, πιστεύεται ότι όσοι κατορθώσουν την Πρωταπριλιά να σκαρώσουν μια πετυχημένη και αποτελεσματική φάρσα που θα γίνει πιστευτή θα έχουν την τύχη με το μέρος τους για ολόκληρο το υπόλοιπο της χρονιάς!
