ΚΕΙΜΕΝΟ: ΝΤΕΣΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΕΑΡΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ
Ένα χωριό κρυμμένο στο πράσινο αναβιώνει σεβόμενο την πορεία του, διατηρώντας τον μοναδικό χαρακτήρα του και κρατώντας αναλλοίωτη την ίδια του τη φύση που το έκανε σπουδαίο.
Χτισμένη σε υψόμετρο 570 μέτρων και 29 χιλιόμετρα από την πόλη της Πάφου, δεν μοιάζει με κανένα χωριό που έχεις επισκεφτεί, σε τραβά κοντά της με την ομορφιά της και τον χαρακτήρα της και σε καλεί να επιστρέφεις. Στο μικρό της μέγεθος κλείνει μια μεγάλη ιστορία, παρούσα σε κάθε βήμα που κάνεις μέσα στα στενά δρομάκια και το πανέμορφο, καταπράσινο φυσικό τοπίο της, στην αγκαλιά τριών βουνοκορφών που ανοίγουν στο βόρειο μέρος της τη θέα στον Κόλπο της Χρυσοχούς. Χρειάζονται μόνο λίγες ώρες για να γνωρίσεις την Κρίτου Τέρρα, αλλά τα συναισθήματα και οι εικόνες που σου δίνει η εξερεύνησή της σε συντροφεύουν για πάντα, σαν κίνητρο και έμπνευση, όπως ήταν για όσους γέννησε και αναγκάστηκαν να την αφήσουν, κουβαλώντας την, όμως, παντού μαζί τους.
Το Κεφαλόβρυσο στην είσοδο του χωριού, χτισμένο το 1908 και το τρίτο σε όγκο νερού κεφαλόβρυσο του νησιού κάποτε, δίνει αμέσως μια ιδέα για τη δυναμική προσωπικότητα της Κρίτου Τέρρας, που ενισχύεται καθώς συναντάς, προχωρώντας, αξιοθέατα και μνημεία. Το πετρόκτιστο Κεφαλόβρυσο, με τις έξι λαξευμένες βρύσες του που ρέουν ακόμα, τροφοδοτούσε την περιοχή με καθαρό νερό, που άρδευε τα μεγάλα περιβόλια, κινούσε τέσσερις από τους δεκαπέντε αλευρόμυλούς της και έφτανε στις γούρνες του κοινοτικού πλυσταριού, όπου έπλεναν οι νοικοκυρές τα ρούχα τους και έκλειναν μετά την είσοδό του για να κάνουν το μπάνιο τους.
Στο μικρό μουσείο βρίσκεις συγκεντρωμένα ευρήματα που σε βοηθούν να φανταστείς τη ζωή στο χωριό, τις παλιές συνήθειες και τα βαθιά ριζωμένα ήθη και έθιμα. Ένα διώροφο κτήριο που δεν ξεχωρίζει από τα άλλα στέγαζε από το 1880 μέχρι το 1909 το πρώτο καζίνο της Κύπρου. Ανοίγοντας τη δίφυλλη πόρτα του μπαίνεις στο δωμάτιο που διασκέδαζαν οι εύποροι του νησιού, ανάμεσα σε τοιχογραφίες-δείγματα λαϊκής ζωγραφικής, όσο στον ξύλινο εξώστη του χόρευαν ταλαντούχες χορεύτριες. Σ’ ένα μεγάλο αρχοντικό, χωρισμένο πια σε μικρότερα σπίτια, παραθέριζε η οικογένεια του δραγομάνου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, ενώ ακολουθώντας τον κύριο δρόμο, στο βάθος μιας μικρής αυλής βρίσκεις την οικία του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού - δύο από τις πολλές σημαντικές προσωπικότητες της ιστορίας της Κύπρου με καταγωγή από την Κρίτου Τέρρα.
Λίγο πιο πάνω, ο ποταμός του Κρεμμιώτη, ένας από τους τέσσερις ποταμούς που διασχίζουν οριζόντια το χωριό, κινούσε με τα νερά του άλλους τέσσερις νερόμυλους. Σήμερα είναι πόλος έλξης για τον καταρράκτη του και για την πλούσια βλάστηση γύρω του και «σημείο συνάντησης» για όλων των ειδών τα πουλιά, ένα ειδυλλιακό τοπίο σε συνεχή κίνηση, όπου η ζωή λατρεύεται και επιμένει. Ο δρόμος θα σε βγάλει στον εκδρομικό χώρο που κατακλύζεται στο τέλος της εβδομάδας από επισκέπτες, σε ένα μοναδικό σκηνικό, όπου η χλωρίδα παίρνει διαφορετική μορφή αλλά έχει πάλι τον πρώτο ρόλο, με τα βατράχια να πηδούν ανενόχλητα στα ιαματικά -όπως πιστεύουν πολλοί- νερά.
Είναι αυτή η φύση της Κρίτου Τέρρας, με τη μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και τα είδη χλωρίδας και πανίδας που, σε πολλές περιπτώσεις, απαντώνται μόνο εκεί, που την κάνει ιδανική για να φιλοξενεί, από το 1995, το Κέντρο Περιβαλλοντικών Μελετών, το οποίο στεγάζεται στο δημοτικό σχολείο που λειτουργούσε μέχρι το 1982 και δέχεται χιλιάδες μαθητές και φοιτητές κάθε χρόνο. Το Κέντρο ήταν ένας από τους λόγους που έγινε ευρύτερα γνωστή την Κρίτου Τέρρα, «ξύπνησε» μετά από τόσα χρόνια η περιοχή, αναστηλώθηκαν και συντηρήθηκαν μνημεία και αξιοθέατά της και αναπαλαιώθηκαν τα κτήρια και οι χώροι της. Ανάμεσά τους και η μεσαιωνική εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης της Φυτεύκιας, που ξεχωρίζει από τις πολλές εκκλησίες και ξωκλήσια του χωριού για την πρωτότυπη αρχιτεκτονική της.
Το τέλος της περιήγησης σε φέρνει στη νέα πλατεία του χωριού, και στο σημείο αυτό προσδιορίζεις εκ νέου την απλή, αγνή απόλαυση, επανεξετάζεις ανάγκες και αξίες, θυμάσαι πως έχεις μαζί σου το κινητό αλλά δεν θέλησες να το κοιτάξεις, δεν θέλεις ακόμα. Πέρα από την αυλή της ταβέρνας Ερωτόκριτος μαζεμένη η ιδιαίτερη φύση του τόπου, άγρια, ατίθαση, αναπνέει και δίνει, δέχεται κάποια πέτρινα χτίσματα στην αγκαλιά της, απλώνεται ασύλληπτη μπροστά σου ως ασύλληπτη θέα. Κάτω ή δίπλα από τη φυσική σκιά που ρίχνουν οι νεροκολοκύθες, με το παραδοσιακό πιάτο που σου έχει ετοιμάσει ο κύριος Γλαύκος, ευφραίνεται ολόκληρη η ύπαρξή σου με έναν τρόπο που είχε ξεχάσει πως μπορεί. Σημειώνεις στοιχεία και αριθμούς για να προγραμματίσεις διαμονή στο Κονάτζι (Τηλ. 99403134) ή στο Μακρυνάρι (Τηλ. 99603603), γιατί θα επιστρέψεις.
