Ένας τόπος με μεγάλη ιστορία και στιβαρή πολιτιστική κληρονομιά, θρησκευτικά μνημεία, παραλίες ξελογιάστρες και ορεινά χωριά που αξίζει να γνωρίσετε.
ΡΕΘΥΜΝΟ
Ένα παζλ πολιτισμών
Εκεί που τελειώνουν τα άγρια βράχια και ξεκινάει μια αμμουδιά, το Ρέθυμνο είναι αυτό ακριβώς που γράφει ο Παντελής Πρεβελάκης: «...χτισμένο πάνω στο σύνορο της ημεράδας και της αγριάδας». Πολλοί λένε ότι είναι η δεύτερη ομορφότερη πόλη της Κρήτης μετά τα Χανιά. Όμως το Ρέθυμνο δεν μπορείς να το κρίνεις με μεζούρες, έχει μια ιδιαίτερη γοητεία, που για πολλούς επισκιάζει τις υπόλοιπες τρεις πρωτεύουσες νομών του νησιού.
Δεν θα δείτε πολλά από την αρχαία Ρίθυμνα που υπήρχε κάποτε εδώ. Ούτε ξέρουμε πολλά, άλλωστε. Για πολλούς αιώνες αυτή η πόλη λες και υπήρχε στη σκιά της ιστορίας. Έως το 1204 που έρχονται οι Βενετοί εδώ. Και όλα ξεκινούν από την αρχή. Για 442 χρόνια κάνουν το Ρέθυμνο μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Κρήτης, φτιάχνουν λιμάνι και τείχη και οργανώνουν την οικονομία. Τι κι αν πέρασε από εδώ η φωτιά του Ουλούτζ Αλί (1571) και το σπαθί του Μπαρμπαρόσα.
Περιήγηση στη Φορτέτζα. (Φωτογραφία: © SHUTTERSTOCK)
Οι Βενετοί μετά τις καταστροφές σηκώνουν τη Φορτέτζα, το μεγαλύτερο οχυρό έως τότε στην Κρήτη, και βάζουν το Ρέθυμνο του 16ου αιώνα στην Αναγέννηση, γεμίζοντάς το με υπέροχα αρχοντικά, δημόσια κτίρια, λότζιες και περίτεχνες κρήνες, βενετσιάνικες εκκλησίες και σχολές, λέσχες και λογοτεχνικούς συλλόγους, τα οποία σφραγίζουν την πόλη με μια αύρα ευρωπαϊκού πολιτισμού για πάντα. Οι Τούρκοι μετά το 1646 θα κάνουν τις εκκλησίες τζαμιά και ξύλινα μουσουλμανικά σαχνισιά θα ξεπροβάλουν δίπλα στις ανάγλυφες αναγεννησιακές προσόψεις των palazzi. Όμως αυτό που νιώθει κανείς και σήμερα περιδιαβαίνοντας τον μαγευτικό λαβύρινθο της παλιάς πόλης του Ρεθύμνου είναι κυρίως η βενετσιάνικη σκιά των αιώνων, το κιαροσκούρο της Αναγέννησης.
Ξεκινώντας από τη δροσισμένη με το αλμυρό αεράκι του Κρητικού πελάγους Φορτέτζα, κατηφορίζετε στο παλιό λιμάνι. Βενετσιάνικα και οθωμανικά κτίρια καθρεφτίζουν τα γήινα χρώματά τους στο νερό εδώ και περίπου 300 χρόνια. Συνεχίζετε ανακαλύπτοντας σπίτια με ξύλινα χαγιάτια και σαχνισιά δίπλα σε οικοδομές με αναγεννησιακά παράθυρα και βενετσιάνικα θυρώματα. Τα τελευταία ορίζουν μια διαφορετική γεωγραφία της πόλης, γεμάτη εικόνες από κίονες, γλυπτούς αγγέλους, οικόσημα, επιγραφές, σκαλιστά μοτίβα στη μελί πέτρα και περίτεχνα κιονόκρανα: κορινθιακά, ιωνικά, δωρικά, θαυμάσια...
Ο μεγάλος μιναρές στο Νεραντζέ τζαμί. (Φωτογραφία: © SHUTTERSTOCK)
Θα περάσετε και από το Νεραντζέ τζαμί (σημερινό Ωδείο) και την εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου που στεγάζει προσωρινά τα αρχαιολογικά ευρήματα από διάφορες περιοχές, θα σταματήσετε να θαυμάσετε τις λεοντοκεφαλές της κρήνης Ριμόντι, τη Λότζια –το σπουδαιότερο ενετικό κτίσμα που διασώθηκε–, τους μιναρέδες, τα Σαμαράδικα και τον Κήπο του Αλή Βαφέ, θα δείτε τζαμιά και μικρές ορθόδοξες εκκλησίες σε περίκλειστες πλατείες. Θα ξεκουραστείτε στη σκιά από τους φοίνικες της παραλίας, θα ανακαλύψετε τα δρομάκια με τα παλιά χαμάμ και τις εσωτερικές αυλές, πνιγμένες στις λεμονιές και στα γιασεμιά και στολισμένες με βενετσιάνικες κρήνες, θα θαυμάσετε τον ήλιο να δύει στα βουνά του Αποκόρωνα και ίσως καταλάβετε εκείνους που λένε πως αυτή είναι η ομορφότερη πόλη του νησιού.
Περπατώντας στα στενά της παλιάς πόλης. (Φωτογραφία: AFP/VISUALHELLAS.GR)
10 Στάσεις
1. Στα μιτάτα των βοσκών
Το φυσικό γεωπάρκο του Ψηλορείτη έχει το δικό του ανοιχτό μουσείο: τα θρυλικά μιτάτα των βοσκών – θολωτές κατασκευές, φτιαγμένες από πλάκες σχιστόλιθου. Θυμίζουν μινωικούς και μυκηναϊκούς τάφους και οι Ανωγειανοί συνεχίζουν αιώνες τώρα να τα χρησιμοποιούν τους καλοκαιρινούς μήνες που ανεβαίνουν στα βουνά. Η κυκλική κάτοψή τους εκφράζει τον κοινοβιακό τρόπο ζωής των βοσκών. Τα παλαιότερα και τα περισσότερα βρίσκονται στον Ψηλορείτη γύρω από το οροπέδιο της Νίδας και στις πλαγιές από τα Ανώγεια έως το οροπέδιο.
Info: Πληροφορίες για τα μιτάτα θα βρείτε στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων, τηλ. 28340-31228.
2. Ελευθερία ή θάνατος
Οι Κρητικοί σωστά λένε πως η ελευθερία του νησιού τους ξεκίνησε από τη Μονή Αρκαδίου, καθώς το Ολοκαύτωμα του 1896 έγινε αφορμή για να προωθηθεί μια λύση στο Κρητικό Ζήτημα (την απελευθέρωση από τους Τούρκους). Εκτός όμως από το γνωστότερο μοναστήρι της Κρήτης –και απόλυτα ταυτισμένο με τους αγώνες των Κρητικών– είναι κι ένα σπουδαίο αρχιτεκτονικά εκκλησιαστικό μνημείο με εκθαμβωτικό καθολικό: η πρόσοψή του θυμίζει έργα των αναγεννησιακών καλλιτεχνών Σεμπαστιάνο Σέρλιο και Αντρέα Παλλάντιο. Στην παλιά τράπεζα της μονής όπου στεγάζεται το μουσείο υπάρχουν καταπληκτικές εικόνες του 16ου-17ου αιώνα (εξαιρετική η Παναγία Ελπίς των Απελπισμένων) και κειμήλια από το Ολοκαύτωμα.
Info: Η μονή απέχει 23 χλμ. από το Ρέθυμνο, τηλ. 28310-83135.
Δουλεύοντας τον πηλό στο χωριό Μαργαρίτες. (Φωτογραφία: © SHUTTERSTOCK)
3. Πιθάρια από τις Μαργαρίτες
Είναι ένας από τους ομορφότερoυς παλιούς οικισμούς της ρεθεμνιώτικης ενδοχώρας, γεμάτος βενετσιάνικα σπίτια, πόρτες με σκαλιστά υπέρθυρα και οικόσημα, πέτρινες βρύσες, πολεμίστρες, δώματα με κληματαριές και αυλές με πιθάρια γεμάτα λουλούδια. Οι Μαργαρίτες είναι το ένα από τα δύο μεγαλύτερα χωριά πιθαράδων στην Κρήτη (το άλλο είναι το Θραψανό, στο Ηράκλειο) όπου θα δείτε πλήθος από εργαστήρια αγγειοπλαστικής. Παρότι καταστράφηκε πολλές φορές από τους Ενετούς και τους Τούρκους, διέσωσε την αρχιτεκτονική του φυσιογνωμία και τα όμορφα βυζαντινά και μεταβυζαντινά εκκλησάκια του, όπως τον Αϊ-Γιάννη τον Θεολόγο, τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, τον Αϊ-Δήμητρη των Δάνδολων.
Infο: Οι Μαργαρίτες απέχουν 26 χλμ. από το Ρέθυμνο.
4. Τα χωριά της κοιλάδας
Στη μεγάλη καταπράσινη κοιλάδα που σχηματίζεται ανάμεσα στον Ψηλορείτη και το βουνό Κέδρος θα συναντήσετε μερικά από τα ομορφότερα χωριά, αλλά και τα περισσότερα πέτρινα γεφύρια της Κρήτης. Το Μοναστηράκι, ο Θρόνος, το Κλησίδι, η Νίθαυρη, η Βισταγή, το Νεφς Αμάρι κ.ά. βρίσκονται μέσα σε μια θάλασσα από ελιές, πλατάνια, συκιές και βερικοκιές, τριγυρισμένα από ρυάκια και χειμάρρους. Όλα σχεδόν έχουν βυζαντινές εκκλησίες με εξαιρετικές τοιχογραφίες (όπως η Παναγία του Μέρωναστο ομώνυμο χωριό), βενετσιάνικα και οθωμανικά σπίτια με υπέροχα θυρώματα και καλοφτιαγμένη λιθοδομή. Η αρχαία πόλη στη Σύβριτο (σημερινή Αγία Φωτεινή), ένας μινωικός οικισμός στο Αποδούλου και το μινωικό ανάκτορο στο Μοναστηράκι αποδεικνύουν πως η όμορφη κοιλάδα είχε κατοικηθεί από νωρίς.
Info: Το Μοναστηράκι απέχει 34 χλμ. από το Ρέθυμνο.
Περίβολος στη Μονή Πρέβελης. (Φωτογραφία: SHUTTERSTOCK)
5. Η Μονή Πρέβελης
Η εικόνα της Μονής Πρέβελης με τον φοίνικα, τις άγριες πλαγιές του βουνού και την απεραντοσύνη του Λιβυκού είναι μοναδική. Στο κέντρο της απλόχωρης αυλής δεσπόζει ένα εντυπωσιακό καθολικό με περίφημες εικόνες και ένα εκπληκτικής τέχνης τέμπλο. Όμως αυτό που συναρπάζει είναι το μουσείο της με τη μεγαλύτερη και σημαντικότερη συλλογή φορητών εικόνων όλου του νομού (από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα). Θαυμάστε τα έργα του αγιογράφου Μιχαήλ Πρέβελη και του Ρεθυμνιώτη ζωγράφου Αντώνιου Βεβελάκη.
Info: Η Μονή Πρέβελης απέχει 37 χλμ. από το Ρέθυμνο, τηλ. 28320-41444.
6. Το μουσείο-κόσμημα
Ένα λαμπερό διαμάντι χτισμένο πάνω από μια χαράδρα πνιγμένη στις ελιές και στα κυπαρίσσια, όπου για αιώνες (από το 3000 π.Χ. έως το 1500 μ.Χ.) έλαμπε η Ελεύθερνα, μία από τις σπουδαιότερες κρητικές πολιτείες. Στο μουσείο, που εγκαινιάστηκε το 2016, πρωταγωνιστεί ο Όμηρος, αφού οι ανασκαφές στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας έδωσαν άφθονα ευρήματα από τους «σκοτεινούς χρόνους» (περίοδο που διηγείται ο ποιητής στα έπη του). Εδώ ζωντανεύει ο κόσμος της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, η ταφική πυρά του Πατρόκλου και η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα. Ο εκπληκτικός χώρος (έργο ζωής τού επί δεκαετίες ανασκαφέα της Ελεύθερνας Νίκου Σταμπολίδη) φωτίζει την ιστορία του νησιού από την Εποχή του Σιδήρου έως τα βυζαντινά χρόνια.
Info: Είσοδος 4 ευρώ, καθημερινά 10.00-18.00 πλην Δευτέρας, τηλ. 28340-92501, www.mae.com.gr
Το ατμοσφαιρικό χωριό Μαρουλάς, με κτίσματα από διαφορετικές περιόδους τα οποία συνυπάρχουν αρμονικά. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)
7. Ο βενετσιάνικος Μαρουλάς
Είναι αναμφίβολα από τα ωραιότερα χωριά της Κρήτης. Γραπτές αναφορές γι’ αυτό υπάρχουν από το 1577 και σήμερα είναι γεμάτο σπίτια από τα χρόνια της ενετοκρατίας και της τουρκοκρατίας, που δημιουργούν μια υπέροχη ατμόσφαιρα. Ανάμεσά τους υπάρχουν παλιά ελαιοτριβεία και βενετσιάνικες εκκλησίες. Από αυτό το ξεχωριστό αρχιτεκτονικό σύνολο ξεχωρίζουν δύο παλιοί πύργοι. Ο μεγαλύτερος έχει ύψος 44 μ. και είναι αληθινό στολίδι: με κλασική κεκλιμένη βάση, πέτρινο κορδόνι (στοιχείο της ενετοκρατίας), τυφεκιοθυρίδες, ζεματίστρα, κλουβί για σκοπιά, στρογγυλά παράθυρα.
Info: Ο Μαρουλάς απέχει 10 χλμ. από το Ρέθυμνο.
8. Στις αμμουδιές του Λιβυκού
Ο Άγιος Παύλος είναι για πολλούς η καλύτερη παραλία της Κρήτης και αποτελείται από τρεις αμμουδιές με κρυστάλλινα βαθιά νερά. Η Τριόπετρα, με τους επιβλητικούς μονόλιθους μέσα στη θάλασσα, βρίσκεται στην ακτή Ακουμιανή Γιαλιά (8 χλμ. από τον Άγιο Παύλο). Τα νερά βαθαίνουν απότομα, αλλά όχι για πολύ. Τέλος, μία από τις πιο εξωτικές παραλίες της Ελλάδας είναι η Πρέβελη ή παραλία του Φοίνικα: το φαράγγι των χελιδονιών, το ποτάμι με τις ειδυλλιακές όχθες με τους φοίνικες και η μικρή λίμνη στις εκβολές δημιουργούν ένα τοπίο εξωπραγματικής ομορφιάς.
Info: Ο Άγιος Παύλος και η Πρέβελη απέχουν 58 χλμ. και 34 χλμ. αντίστοιχα από το Ρέθυμνο.
9. Σπήλαια με ιστορία
Το Ιδαίο Άντρο είναι ένα από τα σπουδαιότερα σπήλαια της μινωικής λατρείας στην Κρήτη, γιατί εδώ σύμφωνα με τον μύθο η Ρέα έκρυψε τον Δία όταν γεννήθηκε (υπάρχει και η εκδοχή πως ο τόπος ανατροφής του ήταν το Δικταίο Άντρο στο Λασίθι). Οι ανασκαφές του 19ου αιώνα απέδειξαν ότι ήταν ιερός τόπος και πλήθη Μινωιτών ανέβαιναν στα 1.500 μ. για προσκύνημα. Το σπήλαιο του Σφεντόνη (ή του Σεντόνη, μάλλον αντάρτη της τουρκοκρατίας) βρίσκεται δίπλα στα Ζωνιανά και είναι γεμάτο σταλακτίτες που θυμίζουν κίονες ναών. Τέλος, το εντυπωσιακό σπήλαιο στο Μελιδόνι είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία των αγώνων της Κρήτης για ανεξαρτησία και συνδέεται με την τραγική εκτέλεση 370 αποκλεισμένων χριστιανών το 1824 από τον Χουσεΐν πασά. Εδώ, στην αρχαιότητα λατρεύτηκαν ο μυθικός χάλκινος γίγαντας Τάλως και ο Ερμής.
Info: Το Iδαίο Άντρο απέχει 75 χλμ. από το Ρέθυμνο (πραγματοποιούνται εργασίες και δεν είναι επισκέψιμο). Το σπήλαιο Σφεντόνη απέχει 47 χλμ. από το Ρέθυμνο, τηλ. 28340-61734, και το Μελιδόνι 34 χλμ., τηλ. 6941-561261.
Το εκκλησάκι των Πέντε Παρθένων στην Αργυρούπολη, δίπλα στον ρωμαϊκό τάφο με τους πέντε θαλάμους. ( Φωτογραφία:© GETTY IMAGES/IDEAL IMAGE)
10. Η αρχαία Λάππα
Η Αργυρούπολη είναι ένα υπέροχο χωριό, όπου θα δείτε ό,τι έχει σωθεί από την αρχαία Λάππα, την οποία σύμφωνα με τον μύθο έχτισε ο Αγαμέμνονας. Αφού επισκεφτείτε τα λείψανα από τα ρωμαϊκά ψηφιδωτά, θα περπατήσετε ανάμεσα σε παλιές εκκλησίες και σπίτια με βενετσιάνικα και οθωμανικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, αλλά και δίπλα σε λάρνακες, κίονες, κιονόκρανα, σπασμένα μάρμαρα. Δροσιστείτε στις περίφημες πηγές δίπλα στο σπήλαιο της Αγίας Δύναμης και κατεβείτε έως τον ρωμαϊκό τάφο με τους πέντε θαλάμους. Οι χωρικοί, πιστεύοντας ότι πρόκειται για τον τάφο των Πέντε Παρθένων (Θέκλα, Μαριάμνη, Μάρθα, Μαρία και Ενναθά, που μαρτύρησαν στη ρωμαϊκή εποχή), έχτισαν εκεί ένα εκκλησάκι προς τιμήν τους.
Info: Η Αργυρούπολη απέχει 21 χλμ. από το Ρέθυμνο.
