Χωριά με σπίτια σε όλες τις αποχρώσεις του κόκκινου -από απαλό ροζ μέχρι σκούρο κεραμιδί- υψώνονται σε ένα δαίδαλο σοκακιών, με σεντόνια απλωμένα στα παράθυρα και καλόκαρδες γυναίκες να ξεπροβάλλουν στο κατώφλι. Στους απέραντους ελαιώνες το πράσινο γίνεται σύμβολο της ανόθευτης φύσης: αμμόλοφοι σπαρμένοι με κρίνους από τη Μινωική εποχή συναντούν λίμνες με φλαμίνγκο, ενώ ατέλειωτες παραλίες με χρυσή άμμο, κεδροδάση και αμμοθίνες με ορχιδέες ζωγραφίζουν ένα ανεπανάληπτο τοπίο. Η Κέρκυρα είναι το νησί μου και ο Νότος της ένας τόπος που συγκρατεί το χρόνο με την ευγένεια και την αβροφροσύνη άλλων εποχών.
H περιήγησή μας ξεκινά από το Μουσείο της Ελιάς στο χωριό Κυνοπιάστες. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 ο χώρος λειτουργούσε ως ελαιοτριβείο και ήταν μέρος του αγροκτήματος με τα εκατοντάδες ελαιόδεντρα της οικογένειας Παιπέτη, όπου βρισκόταν και το αρχοντικό της. Δωρήθηκε στον δήμο και άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το 2011. Μέσα στο παλιό «λουτρουβιό», τυλιγμένοι σε ένα δίχτυ από οσμές, μούργα, παλιό λάδι και ελαιοπολτό από τα σακιά, μαθαίνουμε τη διαδικασία παραγωγής και θαυμάζουμε την πλούσια συλλογή εργαλείων και φωτογραφιών από την αγροτική ζωή του περασμένου αιώνα. Διακόσια μέτρα μακριά υπάρχει μια αρχαία ελιά με περίμετρο 13 μέτρα, ενώ στο κέντρο του χωριού η ταβέρνα του Τρύπα, που φέτος συμπληρώνει 80 χρόνια παρουσίας στα γαστρονομικά πεπραγμένα του νησιού, είναι ό,τι πρέπει για ένα λουκούλλειο κερκυραϊκό δείπνο.
Ο κερκυραϊκός Νότος είναι ένας τόπος που συγκρατεί το χρόνο με την ευγένεια και την αβροφροσύνη άλλων εποχών.
Από τους Κυνοπιάστες παίρνουμε το δρόμο για την πόλη, ώσπου να συναντήσουμε την ταμπέλα για Λευκίμμη. Ακριβώς μετά τη στροφή, στην περιοχή Χρυσηίδα, αγοράζουμε τις μοναδικές στον κόσμο μικροσκοπικές κερκυραϊκές φράουλες, οι οποίες μοσχοβολούν. Είναι πραγματικά δυσεύρετες, αφού μόνο μια γιαγιά έχει μείνει να τις καλλιεργεί και να τις πουλά πάνω στο δρόμο, αλλά είμαστε τυχεροί. Αφού περάσουμε τη γέφυρα Κάιζερ -ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα που χτίστηκε από τον αυτοκράτορα της Γερμανίας Γουλιέλμο Β΄-, το σιδερένιο πορτόνι στα δεξιά μας, λίγο παρακάτω, αποκαλύπτει το σπίτι του Βιάρου Καποδίστρια, απογόνου του Ιωάννη, όπου σήμερα ζει η κόρη του. Ακολουθεί το αρχοντικό Giustiniani-Φλαμπουριάρη-Μάνεση, στη βεράντα του οποίου έπινε το τσάι της η αυτοκράτειρα Ελισάβετ, όπως μου διηγήθηκε ανάμεσα στα άλλα ο αείμνηστος Στέφανος Μάνεσης, ένας τζέντλεμαν «παλαιάς κοπής».
Φρέσκο ψάρι και ονειρεμένη θέα
Μετά τις Μπενίτσες και τη Μεσογγή, συνεχίζουμε αριστερά για Μπούκαρη. Σε λίγο ο δρόμος στενεύει, οι ελιές ακουμπούν στο νερό και, σε συνδυασμό με το ομώνυμο λιμανάκι με τις βαρκούλες και τους ντόπιους ψαράδες που ξεψαρίζουν τα δίχτυα, το σκηνικό μοιάζει κινηματογραφικό. Ομως οι Κερκυραίοι έρχονται στον Μπούκαρη για έναν και μοναδικό λόγο: για να απολαύσουν ολόφρεσκο ψάρι στην ταβέρνα του Καρύδη, με τα λίγα τραπέζια στην ακροθαλασσιά. Οι μεγάλες παρέες παραγγέλνουν το ψάρι τους και ο σερβιτόρος φωνάζει, όπως τότε που ήμουν μικρή, “βάλε το ροφό για 10, μπιάνκο”. Στο τραπέζι μάς έρχεται μια ολόκληρη κατσαρόλα με το ψάρι που έχουμε παραγγείλει, μαγειρεμένο in bianco -δηλαδή με λεμονάτη σάλτσα, σκόρδο και πατάτες- ή μπουρδέτο, που είναι συνήθως σκορπίνα με κόκκινη σάλτσα καυτερή, και δεκάδες ακόμα θαλασσινές λιχουδιές. Αριστερά στους Κορακάδες υψώνεται το ερειπωμένο Αρχοντικό Παλατιανού. Πίσω στη δεκαετία του 1950, ο πατέρας μου θυμάται τον γέρο Παλατιανό στο μπαλκόνι να καλεί όλη την παρέα των προσκόπων να ανέβουν για ένα κέρασμα. Ηταν ένας ευγενής άνθρωπος, που ήθελε να παντρέψει την κόρη του -την οποία είχε αποκτήσει εκτός γάμου- με κάποιον νεαρό της εποχής.
Ακριβώς πάνω από τον Μπούκαρη ακολουθούμε ανάμεσα σε σπίτια με ζωηρά χρώματα τον φιδογυριστό δρόμο για τον Χλωμό -ένα από τα πιο όμορφα και παλιά χωριά του νησιού- με προορισμό τον εξώστη με την εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ και την απίστευτη θέα. Συνεχίζουμε στον κεντρικό δρόμο (εθνική Λευκίμμης) με κατεύθυνση προς Μεσογγή. Στο βενζινάδικο με το γεφυράκι στρίβουμε αριστερά για Χαλικούνα, όπου οι ελαιώνες με τα ασημένια φύλλα τους λάμπουν στις πρωινές ακτίνες του ήλιου. Ο χωματόδρομος αποκαλύπτει το οκταγωνικό Βυζαντινό Κάστρο του Γαρδικίου, το οποίο έχτισε ο δεσπότης της Hπείρου Mιχαήλ Αγγελος B΄ τον 13ο αιώνα μ.X. Eνδιαφέρον παρουσιάζουν τα απομεινάρια των αρχαίων τειχών στο εσωτερικό του, καθώς και τα τμήματα αρχαίων ναών που βρίσκονται ενσωματωμένα στα τείχη.
Η ουσία της ομορφιάς της Νότιας Κέρκυρας βρίσκεται στο τοπίο της λίμνης Κορισσίων και της παραλίας του Χαλικούνα με τη χρυσή αμμουδιά.
Πάνω από το Φρούριο, στους πρόποδες του όρους Αγιος Ματθαίος, βρίσκεται το εντυπωσιακό σπήλαιο της Γράβας Γαρδικίου με την εκπληκτική θέα στη λίμνη Κορισσίων. Θυμάμαι ακόμα την ονειρεμένη βόλτα μου πριν από πολλά χρόνια, όταν, έχοντας κατασκηνώσει στη Μεσογγή δίπλα στο ποτάμι, ο πατέρας μου μας έφερε εδώ μαζί με τον αδελφό μου για να μας δείξει τα παλαιολιθικά ίχνη κατοίκησης στα τοιχώματα του σπηλαίου. Πράγματι οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας στην Κέρκυρα είναι από πέτρινα εργαλεία και αντικείμενα που βρέθηκαν στη Γράβα και χρονολογούνται στην Παλαιολιθική εποχή (30000 με 10000 π.Χ.).
Από το Κάστρο ακολουθούμε με τα πόδια το δρόμο πλάι στη θάλασσα για να βγούμε στη λίμνη Κορισσίων. Κρυμμένο μέσα στους καλαμιώνες και στα φυτά, το Αλωνάκι -το αγαπημένο μου ταβερνάκι- θυμίζει άλλες εποχές, τότε που τα λαχανικά ήταν από το μποστάνι και το ψάρι ό,τι είχε πιάσει ο ψαράς εκείνη τη μέρα. Εδώ ο κυρ Μιχάλης θα σας χορτάσει με ροφό in bianco, σκορπιό μπουρδέτο, τσιγαρέλι (άγρια χόρτα με κοκκινοπίπερο) και κουνέλι στιφάδο. Τα γλυκά τα φτιάχνει η γυναίκα του -γαλακτομπούρεκο, ρεβανί, εκμέκ- και θα τα απολαύσετε με θέα τη θάλασσα.
Αμμόλοφοι και φλαμίνγκο
Η ουσία της ομορφιάς της Νότιας Κέρκυρας βρίσκεται όμως στο τοπίο της λίμνης Κορισσίων και της παραλίας του Χαλικούνα: από τη μία πλευρά 10 χιλιόμετρα χρυσής αμμουδιάς με αμμόλοφους και ρηχά κρυστάλλινα νερά, από την άλλη το νερό της λίμνης. Ακόμα και την άνοιξη η θάλασσα είναι σχετικά ζεστή, ενώ το καλοκαίρι πάντα υπάρχει ένα σημείο χωρίς κόσμο για να νιώσει κανείς απόλυτη ελευθερία και χαλάρωση, συντροφιά με το αεράκι του Ιονίου. Πολλές φορές, βέβαια, οι ισχυροί άνεμοι μεταμορφώνουν το μέρος σε παράδεισο των σέρφερ και των φίλων του kite surfing.
Με έκταση που ξεπερνά τα έξι χιλιάδες στρέμματα, η προστατευμένη από τη συνθήκη Natura λιμνοθάλασσα των Κορισσίων είναι ένας υδροβιότοπος για περισσότερα από 120 διαφορετικά είδη πουλιών -κορμοράνους, αργυροτσικνιάδες, φλαμίνγκο, πάπιες- αλλά και για χιλιάδες πεταλούδες. Ο δρόμος που περνά ανάμεσα στη λίμνη και την παραλία καταλήγει σε μια καλύβα. Πρόκειται για τις αλιευτικές εγκαταστάσεις των ψαράδων της λιμνοθάλασσας, οι οποίοι καθημερινά με τα κορίτο τους -τις χαρακτηριστικές βάρκες- ψαρεύουν χέλια, λαβράκια, κεφάλους και γαριδούλες γύρω από τους καλαμιώνες.
Εδώ βρίσκεται το Τάγιο, όπως το λένε οι ντόπιοι, δηλαδή το σημείο όπου η λίμνη Κορισσίων ενώνεται με τη θάλασσα μέσω ενός στενού διαύλου νερού. Διασχίζοντας το ξύλινο γεφυράκι, βρισκόμαστε κατευθείαν σ’ ένα μαγευτικό κεδροδάσος με αμμοθίνες, το ύψος των οποίων δεν ξεπερνά τα 15 μέτρα. Οι ατέλειωτοι αμμόλοφοι με τα λευκά κρινάκια που ξεφυτρώνουν πάνω τους φέρνουν στο νου την απεραντοσύνη της Σαχάρας. Στο τέρμα του κεδροδάσους εκτείνεται η παραλία του Ισσου (Νύσσου), μια επίσης απέραντη χρυσή αμμουδιά που θα έφτανε μέχρι εκεί όπου πάει το μάτι αν δεν τη σταματούσε το τεράστιο ξενοδοχείο μαζικού τουρισμού και αισθητικής που έχει χτιστεί σε περιοχή Natura. Προτιμώ να θυμάμαι την παραλία όπως ήταν παλιά, με μερικές ταβερνούλες στο βάθος του ορίζοντα.
Προς το Ακρωτήρι του Αρκουδίλα
Το καλύτερο μέρος για να απολαύσει κανείς την ομορφιά της λίμνης είναι ο Βιοπόρος, το βιολογικό αγρόκτημα του Κώστα και της Αγαθής Βλάσση από την άλλη πλευρά, στα Βραγκανιώτικα: όπου και αν σταθείτε στο χωριό, μπορείτε να χαζεύετε με τις ώρες τη ζωή στον υγροβιότοπο. Η Αγαθή μαγειρεύει με προϊόντα του αγροκτήματος, το οποίο φροντίζει ο κύριος Κώστας. Οι τυχεροί που μένουν εδώ ξεκινούν τη μέρα τους με ζυμωτό ψωμί στον ξυλόφουρνο, φρέσκα αυγά, ελιές, μέλι, χυμούς, μαρμελάδες, πίτες. Τα αγαπημένα μου -εκτός από τις πίτες- είναι οι μελιτζάνες παπουτσάκι, ο κορυφαίος μουσακάς χωρίς κιμά και η κερκυραϊκή παστιτσάδα με μακαρόνια και κόκορα του κτήματος. Συνοδεύουμε το φαγητό μας με ένα ποτήρι Κακοτρύγη (λευκή τοπική ποικιλία) της γειτονικής Οινοποιίας Λειβαδιώτη. Η περιπλάνηση στα 70 στρέμματα του κτήματος κρύβει πολλές εκπλήξεις: μποστάνι με κηπευτικά εποχής, κυψέλες γεμάτες μέλισσες, παλιά αγροτικά εργαλεία, άλογα, πρόβατα, κουνέλια -όλα εκτρεφόμενα με φυσικό τρόπο- αλλά και υπέροχα έργα τέχνης, τα οποία δημιούργησε κατά μήκος της ακρολιμνιάς ένας Γερμανός καλλιτέχνης. Οι επισκέπτες μπορούν να συμμετέχουν στις εποχικές δραστηριότητες του αγροκτήματος και σε σεμινάρια μαγειρικής και κατασκευής σαπουνιού από την Αγαθή.
Ακόμη πιο κάτω, αμέτρητα γραφικά χωριά και οικισμοί αξίζουν όσο χρόνο μπορείτε να τους αφιερώσετε: Ριγγλάδες, Αναπλάδες, Αγιοι Θόδωροι, Παλαιοχώρι, Μελίκια (με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες του Αγίου Ισαύρου από τον 15ο αιώνα). To κυριότερο αξιοθέατο όμως είναι η Λευκίμμη: η μικρή διώρυγα που διασχίζει το κέντρο της είναι ιδανικό σημείο για μια ρομαντική βόλτα. Στα γραφικά καντούνια με τα νησιωτικής αρχιτεκτονικής σπίτια κυκλοφορούν ακόμα γιαγιάδες με την αγροτική φορεσιά. Η Λευκίμμη διατηρεί ιδιαίτερα έθιμα, όπως το αρχαιοελληνικό Καρναβάλι, καθώς επίσης τις μπαλέτες και τις καντρίλιες. Σύμφωνα με την ερευνήτρια Λουλού Θεοτόκη, είναι γαλλικοί χοροί που χορεύονται στα αμέτρητα καλοκαιρινά πανηγύρια.
Ακολουθώντας για περίπου 40 λεπτά το μονοπάτι που ξεκινά από τα Σπαρτερά, περπατάμε ανάμεσα σε κυπαρίσσια, σχίνους και κουμαριές με προορισμό το νοτιότερο άκρο του νησιού. Το ενετικό μοναστήρι της Παναγίας της Ελεούσας (1710), το οποίο ανήκε στην οικογένεια Κουαρτάνο, είχε εγκατεστημένο το πυροβολείο των Ελλήνων στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα κανόνια του σώζονται ακόμη. Το δάσος καταλήγει σε έναν απότομο γκρεμό πάνω από τη θάλασσα. Είναι το Ακρωτήρι του Αρκουδίλα, δηλαδή το «Ακρον Δήλων», που, σύμφωνα με τον πολυγραφότατο Κερκυραίο Οδυσσέα Κάρολο Κλήμη, θα πει «φανερό άκρο». Και δεν μπορώ, πραγματικά, να βρω καλύτερο επίλογο για ένα τόσο αυθεντικό και ανόθευτο ταξίδι.
